| व्याकरणांशाः |
| मूलम् | | | | |
| आपादमौलिविधृतेषु विभान्ति देव स्थूलेन्द्रनीलमणयो मणिभूषणेषु । |
| रागादुपेत्य तव सुन्दर तत्तदङ्गे लग्नानि लोकसुदृशामिव लोचनानि ॥३३॥ |
| पदच्चेदः | | | | | |
| आ-पाद-मौलि-विधृतेषु, विभान्ति, देव, स्थूल-इन्द्रनील-मणयः, मणि-भूषणेषु, रागात्,उपेत्य, तव, सुन्दर, तत्-तत्-अङ्गे, लग्नानि, लोक-सुदृशाम्, इव, लोचनानि |
| सन्धयः | | | | | |
| मणयः+मणि = ससजुषो रुः, अतो रोरप्लुतादप्लुते, आद्गुणः |
| रागात्+उपेत्य, तत्तत्+अङ्गे= झलां जशोऽन्ते |
| आकाङ्क्षा-अन्वयः | | | | |
हे देव! आ-पाद-मौलि-विधृतेषु मणि-भूषणेषु स्थूल-इन्द्रनील-मणयः विभान्ति सुन्दर! रागात् उपेत्य तव तत्-तत्-अङ्गे लग्नानि लोक-सुदृशाम् लोचनानि इव
|
| Oh, Lord, in the ornaments worn toe-to head studded with gems are the large Indranīla gems, shining like, oh beautiful one, the loving eyes of the damsels come to attach themselves to Your various body parts! |
| सुबन्तप्रक्रिया | | | | |
| आ-पाद-मौलि-विधृतेषु, मणि-भूषणेषु= अ, नपुं, ७.३, सुप्, बहुवचने झल्येत्, आदेशप्रत्यययोः |
| देव, सुन्दर= अ पुं, १.१ सम्बोधनम्, सुँ, एङ्ह्रस्वात् सम्बुद्धेः |
| स्थूल-इन्द्रनील-मणयः= इ, पुं, १.३, जस् - जसि च, एचोयवायावः, ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| रागात् = अ पुं, ५.१, ङसिँ, टाङसिण्गसामिनात्स्याः, अकः सवर्णे दीर्घः |
| तव= युष्मद् सर्वनाम, पुं, ६.१, ङस्, युष्मदस्मद्भ्यां ङसोऽश्, तवममौ ङसि, अतो गुणे, शेषे लोपः |
| तत्-तत्-अङ्गे = अ, नपुं, ७.१, ङि, आद्गुणः |
| लग्नानि, लोचनानि= अ नपुं, १.३, जस्, जश्शसोः शिः, नपुंसकस्य झलचः, सर्वनामस्थाने चासम्बुद्धौ |
| लोक-सुदृशाम् = श्, स्त्री, ६.३, आम्, वर्णमेलनम् |
| तिङन्तप्रक्रिया | | | | |
| विभान्ति = वि+ भा, अदादि, परस्मैपदी, लट्, प्रथमपुरुषः, बहुवचनम् |
| समासाः, तद्धिताः, कृदन्ताः | | | | |
| आ-पाद-मौलि-विधृतेषु = आपादात् मौलौ विधृतम्, तेषु, केवल समासः |
| मणि-भूषणेषु= मणीभिः भूषितानि, बहुव्रीहिः, तेषु |
| स्थूल-इन्द्रनील-मणयः=स्थूलाः इन्द्रनील इतिमणयः कर्मधारयः |
| लोक-सुदृशाम् = सुष्टु दृशौ यस्याः सा, सुदृश्, बहुव्रीहिः, लोकानां सुदृशः, तेषाम् = षष्ठीतत्पुरुषः |
