पृथ्वी रेणुरणुः पयांसि कणिकाः फल्गुस्फुलिङ्गोलघु-
स्तेजो निश्श्वसनं मरुत्तनुतरं रन्ध्रं सुसूक्ष्मं नभः । |
क्षुद्रा रुद्रपितामहप्रभुतयः कीटास्समस्तास्सुराः
दृष्टे यत्र स तावको विजयते भूमावधूतावधिः॥१९॥ |
| पृथ्वी, रेणुः, अणुः, पयांसि, कणिकाः, फल्गु-स्फुलिङ्गः, लघुः, तेजः, निश्श्वसनम्, मरुत्तनुतरम्, रन्ध्रम्, सुसूक्ष्मम्, नभः, क्षुद्राः, रुद्र-पितामह-प्रभुतयः, कीटाः, समस्ताः, सुराः,दृष्टे, यत्र, सः तावकः, विजयते, भूमौ, अधूता, अवधिः |
| सन्धयः | | | | | |
| रेणुः+अणुः= ससजुषो रुः |
| अणुः+पयांसि, कणिकाः+ फल्गु= ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः, कुप्वोः ≍क≍पौ च |
| स्फुलिङ्गः+ लघुः, तेजः+निश्श्वसनम्, तावकः+विजयते= ससजुषो रुः, हशि च,आद्गुणः |
| नभः, रुद्र-पितामह-प्रभुतयः, सुराः,अवधिः= ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| लघुः+तेजः, कीटाः+ समस्ताः+ सुराः= ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः, विसर्जनीयस्य सः |
| पृथ्वी, रेणुः, अणुः, पयांसि, कणिकाः, फल्गु-स्फुलिङ्गः, लघुः,, मरुत्तनुतरम्, रन्ध्रम्, सुसूक्ष्मम्, नभः, क्षुद्राः, रुद्र-पितामह-प्रभुतयः,,दृष्टे, यत्र, सः , भूमौ, अधूता, अवधिः |
| निश्श्वसनम्, मरुत्तनुतरम्, रन्ध्रम्, सुसूक्ष्मम्= मोऽनुस्वारः |
| क्षुद्राः+रुद्र= ससजुषो रुः, रो रि, ढ्रलोपे पूर्वस्य दीर्घोऽणः |
| भूमौ+अधूता= एचोऽयवायावः |
| अधूता+अवधिः= अकः सवर्ने दीर्घः |
| आकाङ्क्षा-अन्वयः | | | | |
| दृष्टे यत्र सः तावकः विजयते भूमौ अधूता अवधिः, पृथ्वी रेणुः अणुः, पयांसि कणिकाः, फल्गु-स्फुलिङ्गः लघुः तेजः, निश्श्वसनम् मरुत्, तनुतरम् रन्ध्रम् सुसूक्ष्मम् नभः, क्षुद्राः रुद्र-पितामह-प्रभुतयः कीटाः समस्ताः सुराः |
| Oh, Lord, while witnessing Your glory that encompasses and extends immesurably, undisturbed, on this earth, this earth itself seems like a grain of sand, the oceans, mere droplets, all fire, mere sparks, the wind, but a short exhalation, the entire space or sky, but a small hole, the deities like Brahma and Śiva, trivial, and all the gods, mere insects! |
| सुबन्तप्रक्रिया | | | | |
| पृथ्वी= ई, स्त्री, १.१, सुँ, हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात् सुतिस्यप्कृतं हल् |
| रेणुः, अणुः= अ, पुं, १.१, सुँ, ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| पयांसि= स्, नपुं, १.३, जस्, जश्शसोः शिः, नपुंसकस्य झलचः, सान्तमहतः संयोगान्तस्य, नश्चापदान्तस्य झलि |
| कणिकाः= आ, स्त्री, १.३, जस्, अकः सवर्णे दीर्घः (दीर्घाजजसि च सूत्रेण ६.१.१०२ निषिद्धः), ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| फल्गु-स्फुलिङ्गः, तावकः= अ, पुं, १.१, सुँ, ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| लघुः=उ, पुं, १.१, सुँ, ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| तेजः, नभः= स्, नपुं, १.१, सुँ, स्वमोर्नपुंसकात्, ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| निश्श्वसनम्, तनुतरम्, रन्ध्रम्, सुसूक्ष्मम्= अ, नपुं, १.१, सुँ, अतोऽम्, अमि पूर्वः |
| मरुत्= त्, पुं, १.१, सुँ, हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात् सुतिस्यपृक्तं हल् |
| क्षुद्राः, कीटाः, समस्ताः, सुराः= अ, पुं, १.३, जस्, प्रथमयोर्पूर्वसवर्णः, ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| रुद्र-पितामह-प्रभुतयः= इ, पुं, १.३, जस्, जसि च, एचोऽयवायावः, ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| दृष्टे= अ,पुं, ७.१, ङि, आद्गुणः |
| यत्र= अव्ययम् |
| सः = तद्, पुं, १.१, सुँ, त्यदादीनामः, अतो गुणे, तदोः सः सावनन्त्ययोः, ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| भूमौ= इ, स्त्री, ७.१, ङि, अच्च घेः, वृद्धिरेचि |
| अधूता=आ, स्त्री, १.१, सुँ, हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात् सुतिस्यपृक्तं हल् |
| अवधिः= इ, स्त्री, १.१, सुँ, ससजुषो रुः, खरवसानयोर्विसर्जनीयः |
| तिङन्तप्रक्रिया | | | | |
| विजयते = वि+ जि जये, भ्वादिः, आत्मनेपदी (वि उपसर्गेण आत्मनेपदी परिवर्तितः), लट्, प्रथमपुरुषः, एकवचनम् |
| समासाः, तद्धिताः, कृदन्ताः | | | |
| फल्गु-स्फुलिङ्गः= फल्गुः स्फुलिङ्गः कर्मधारयः |
| तनुतरम्= अनीयर् तद्धितः |
| सुसूक्ष्मम्= सुष्टु सूक्ष्मम् प्रादिः |
| रुद्र-पितामह-प्रभुतयः= रुद्रश्च पितामहश्च द्वन्द्वः तयोः प्रभृतिः येषां ते कर्मधारयः |
